Tło historyczne
Bitwa warszawska
Narastające w XIX w. konflikty między państwami europejskimi doprowadziły do powstania dwóch bloków o charakterze polityczno-militarnym; Trójprzymierza- Niemcy, Austro-Węgry i Włochy (Państwa centralne)- 1882 r. i Trójporozumienia- Wielka Brytania, Francja, Rosja (Ententa)- 1907 r.
Na początku XX w. Półwysep Bałkański był najniebezpieczniejszym rejonem świata. Krzyżowały się tam interesy ówczesnych mocarstw.
Aneksja Bośni i Hercegowiny przez Austro-Węgry w 1908 r., wojny bałkańskie w 1912 r. i w 1913 r. skutkowały decyzją Niemiec o znalezieniu pretekstu do wywołania wojny. Wydarzeniem będącym bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia konfliktu zbrojnego był skuteczny zamach na życie następcy tronu Austro-Węgier Franciszka Ferdynanda 28 czerwca 1914 r. w Sarajewie.
Działania wojenne w Europie rozgrywały się na trzech frontach; zachodnim, wschodnim i południowym.
Polacy tworzyli formacje zbrojne u boku walczących stron i aktywnie włączali się w walki licząc na zwycięstwo i odzyskanie niepodległości.
Ogłoszona przez państwa Ententy w czerwcu 1918 r. deklaracja wersalska (powstanie niepodległego państwa polskiego), podpisanie rozejmu w Compiegne i perspektywa konferencji pokojowej w Wersalu nie dawały Polakom poczucia spokoju. Mieli oni świadomość, że należy podjąć wszelkie starania o najkorzystniejszy dla wolnego państwa kształt granic. Na decyzje Wersalu nie czekali Wielkopolanie rozpoczynając zwycięskie Powstanie 27 grudnia 1918 r. (decyzją Wersalu ziemie zajęte przez Powstańców włączono do państwa polskiego).
Wielkopolanie, w dużej części powstańcy, włączyli się także w walki o granice na wschodzie. Rosja bolszewicka, głosząca hasła ,,czerwonego marszu na Zachód, była zagrożeniem nie tylko dla ziem polskich, ale także dla całej Europy.
W działanie przeciwko Armii Czerwonej zaangażował się Józef Piłsudski rozpoczynając ofensywę w kwietniu 1919 r. Sukcesy Polaków (zajęcie m.in. Wilna, Mińska) niestety wstrzymane zostały rokowaniami pokojowymi z bolszewikami, które ostatecznie przez nich zostały zerwane w grudniu 1919 r. (zwycięstwo Armii Czerwonej nad wojskami carskimi)
Po zajęciu przez Polaków wraz z Ukraińcami Kijowa w maju 1920 r., wzmocniona carskimi oficerami Armia Czerwona rozpoczęła kontrofensywę. Wojska Michaiła Tuchaczewskiego i Siemiona Budionnego ruszyły na zachód. W lipcu kolejna ofensywa spowodowała wejście armii bolszewickiej na ziemie polskie. Akcja dyplomatyczna podjęta przez premiera Grabskiego zakończyła się niepowodzeniem.
Rozmowy pokojowe z bolszewikami (sierpień 1920 r.) i warunki przedstawione przez Rosję całkowicie ograniczyły bezpieczeństwo i suwerenność państwa polskiego.
W tej sytuacji nastąpiła pełna mobilizacja, przegrupowanie wojska przez Piłsudskiego
Rozejm w Compiagne 11 listopada 1918 r.
Bitwa Warszawska potocznie nazywana też Cudem nad Wisłą została stoczona w dniach 13–25 sierpnia 1920 w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
13 sierpnia Armia Czerwona natarła na Warszawę z kierunku północno-wschodniego. Dokonały tego dwie dywizje: jedna z 3. Armii Łazarewicza i jedna z 16. Armii Sołłohuba. Uderzyły pod Radzyminem. Przełamały one obronę 11 Dywizji pułkownika Bolesława Jaźwińskiego i zdobyły Radzymin. Następnie jedna z nich ruszyła w kierunku dzielnicy - Praga, a druga wyruszyła na Nieporęt i Jabłonnę. Wkrótce rozpoczęła się dramatyczna walka pod Radzyminem. Niepowodzenie wojsk polskich skłoniło dowódcę Frontu Północnego do rozpoczęcia działań zaczepnych przez 5. Armię generała Sikorskiego, aby odciążyć 1. Armię osłaniającą Warszawę.
14 sierpnia wywiązały się walki od Wiązowny po rejon Radzymina. Jednak tu wojska polskie stawiły twardy opór i nacierające siły sowieckie nie uzyskały większych sukcesów.
15 sierpnia natarcie odwodowych dywizji polskich (10 Dywizji generała Żeligowskiego i 1. Dywizji Litewsko-Białoruskiej generała Jana Rządkowskiego), przyniosło duży sukces. Odzyskany został Radzymin i polskie oddziały wróciły na pozycje utracone przed dwoma dniami.
16 sierpnia toczyły się nadal intensywne walki, ale sytuacja wojsk polskich poprawiała się. W strefie Modlina działania zbrojne początkowo również nie zostały rozstrzygnięte.
5 Armia generała Sikorskiego, która przeszła 14 sierpnia do ataku w kierunku Nasielska, czyniła nieznaczne postępy. Dopiero 16 sierpnia, skoncentrowane uderzenie armii Sikorskiego, wyprowadzone z południowo-wschodnich fortów Modlina i znad Wkry, doprowadziło do opanowania Nasielska. Umożliwiło to kontynuowanie pomyślnych działań na Serock i Pułtusk.
Natomiast na lewym skrzydle frontu polskiego zaznaczyła się przewaga wojsk radzieckich, a w rejonie Nieszawy rozpoczęły już forsowanie Wisły.
Pod wpływem niepokojących wiadomości napływających z rejonu Warszawy oraz Włocławka i Brodnicy, 16 sierpnia 1920 roku naczelny wódz Wojska Polskiego Józef Piłsudski zdecydował się rozpocząć manewr zaczepny znad Wieprza.
Postępy uzyskane już w pierwszym dniu natarcia były znaczne. Siły polskie zajęły Włodawę, Wohyń, Garwolin i wysunęły patrole pod Wiązowną, a 17 sierpnia osiągnęły linię Biała Podlaska – Międzyrzec – Siedlce – Kałuszyn – Mińsk Mazowiecki.
Piłsudski pojechał do Warszawy i 18 sierpnia wydał rozkazy do przegrupowania. Jednak wytyczne nie zostały w pełni zrealizowane, gdyż 1 Armia opóźniła swoje działanie,
a w ostateczności zamiast skierować się w kierunku północno-wschodnim, ruszyła w kierunku północno-zachodnim, przez co umożliwiła 3 i 15 armii sowieckiej odwrót na wschód.
W tym samym czasie reszta wojsk polskich przeszła do kontrofensywy na całej długości frontu. Część sił sowieckich nie mogąc się przebić na wschód,
24 sierpnia 1920 roku przekroczyła granicę niemiecką i została internowana na terytorium Prus Wschodnich.
Dalszą częścią kampanii były już tylko polskie zwycięstwa. 31 sierpnia 1920 roku pod Komarowem została pobita bolszewicka Armia Konna Budionnego.
Od 12 do 21 września gen. Tadeusz Rozwadowski, pobił wszystkie trzy armie radzieckiego Frontu Południowo-Zachodniego.
Po bitwie warszawskiej i bitwie z 1 Armią Konną rozstrzygające znaczenie dla ostatecznego wyniku wojny miała ofensywa polska nad Niemnem we wrześniu 1920 r.
Od 20 do 28 września wojska sowieckie związane były walkami na całym froncie. Toczyły się boje pod Grodnem, Brzostowicami i Wołkowyskiem. Jednocześnie na tyły frontu przez Druskieniki wyszła 1 Dywizja Piechoty Legionów i 1 Dywizja Litewsko-Białoruska z Brygadą Jazdy.
Po zwycięskiej dla strony polskiej bitwie niemeńskiej (12 października 1920 Wojsko Polskie wkroczyło ponownie do Mińska) 18 października 1920 weszło w życie zawieszenie broni. 18 marca 1921r. w Rydze podpisany został traktat pokojowy, który wytyczył granicę polsko-sowiecką.
Działania na wschodzie zakończyły się podpisaniem traktatu brzeskiego między państwami Centralnymi a Rosją bolszewicką w marcu 1918 r., na froncie zachodnim rozejmem w Compiegne 11 listopada 1918 r. (w tym dniu, w dzień po powrocie z Magdeburga, Józef Piłsudski przejmuje władzę wojskową).
Ostatecznymi warunkami zawarcia pokoju z przegranymi Państwami Centralnymi miała zająć się konferencja w Wersalu (I-VI 1919 r.).
Bibliografia:
- Wikipedia
- Dzieje.pl
- Muzeum Regionalne w Stęszewie
- Encyklopedia PWN
- Głos Wielkopolski
Strona internetowa powstała w konkursie „Współczesne drogi do pamięci”
Projekt dofinansowano ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2021 w ramach programu dotacyjnego „Niepodległa”